Paul op den Brouw, NOST Tokyo
Origineel gepubliceerd op de site van Agentschap NL.
Samenvatting
ICT en robots spelen een belangrijke rol in Japans groeiende thuiszorgmarkt. Kwaliteit van leven voor ouderen en chronische patiënten zetten aan tot de ontwikkeling van een nieuwe generatie medische apparaten voor preventie en monitoring van ouderen en patiënten die thuis leven. Experimenten met nieuwe gemeenschappen voor ouderen moeten aging in place mogelijk maken.
Industrie
De Japanse medische industrie ziet zich geplaatst voor twee grote uitdagingen. De inkomsten worden lager als gevolg van aanpassing van de vergoedingen voor zowel geneesmiddelen als medische apparatuur (1). Daarnaast moet de industrie inspelen op de groeiende thuiszorgmarkt. Voorzover Japanse bedrijven niet van plan zijn hun buitenlandse activiteiten verder te versterken, zullen zij in eigen land vooral bezig zijn met kostenverlaging in de thuiszorg door de inzet van technologie.
De meeste Japanse bedrijven zien ICT als de belangrijkste route naar meer medische thuiszorg. Eenvoudig bedienbare medische apparaten kunnen thuis de hartslag of de bloeddruk in de gaten houden en sturen de meetgegevens zelf door naar de dokter. De gegevens maken de arts, verpleger of apotheker duidelijk of de patiënt ter plaatse (meer) medicijnen en bijstand nodig heeft. Deze werkwijze kan met name verlichting brengen op het platteland, waar de dienstverlening in de zorg afneemt als gevolg van de slinkende bevolkingsaantallen. De ongeveer 150.000 medische en tandheelkundige klinieken in gebieden met weinig medici beginnen een belangrijke rol te spelen als knooppunt tussen thuiszorg en arts om de medische zorgverlening op peil te houden. Omdat veel van deze klinieken de middelen ontberen om in medische technologie of apparatuur te investeren, worden zij bijgestaan door het Clinic Innovation Project. In dit project werken RF, Itochu en bedrijven als GE Healthcare samen om de benodigde apparatuur als platforms beschikbaar te stellen (2). Bedrijven zien toekomst in deze en andere vormen van telemedicine. Doktoren kunnen hierdoor hun beslissingen over behandelingen van een steviger basis voorzien door een second opinion te vragen aan collega’s. Ook kunnen zij medische beelden en diagnostische resultaten via het telemedicine-netwerk met elkaar bekijken en bespreken. Ondanks de hoge aanvangsinvesteringen lijkt telemedicine op de lange duur een veelbelovende en kosteneffectieve oplossing, ook voor de medische thuiszorg.
Thuiszorgproducten en –apparaten
Voor de Japanse industrie is de groeiende markt van medische thuiszorgproducten aantrekkelijk. De Japanse uitgaven voor gezondheidszorg bedragen jaarlijks ongeveer driehonderd miljard euro. Er gaat ongeveer tachtig miljard naar geneesmiddelen en twintig miljard naar medische apparaten & hulpmiddelen, waarvan ongeveer vijf miljard in de medische thuiszorg terechtkomt (3). Volgens de statistieken van het Ministry of Health. Labor and Welfare (MHLW) werd er in Japan voor vijfentwintig miljard aan medische apparatuur vervaardigd en voor tien miljard euro geïmporteerd.
Behalve apparatuur voor medische thuiszorg zijn de grootste productsegmenten op de Japanse markt voor thuiszorgproducten op dit moment: luiers voor volwassenen, bedden, hoortoestellen, rolstoelen en leuningen. Hoewel Japanse bedrijven zelf ook geavanceerde technologische hulpmiddelen ontwikkelen ter ondersteuning van het dagelijks leven en lichamelijk herstel, bestaat er eveneens veel belangstelling voor dit soort producten uit Amerika en Europa. Amerika voorziet in ongeveer twintig procent van behoefte aan medische apparatuur.
De Japanse markt voor thuiszorgapparatuur is te verdelen in twee categorieën. De eerste betreft fitness- en revalidatie-apparatuur: bijvoorbeeld apparaten om te tillen, bewegen en zitten, bedden en bijbehorende hulpmiddelen, orthesen en prothesen, communicatieapparatuur, dagelijks hulpmiddelen en auto-gerelateerde hulpmiddelen. De tweede categorie omvat medische en monitoringapparatuur voor in huis, met onder andere hulpmiddelen voor zuurstoftherapie, infuzen, mechanische ventilatie en slaapstoornissen. De marketing, distributie en regelgeving in beide categorieën verschilt aanzienlijk.
In het domein van thuiszorgapparatuur waren in 2011 de belangrijkste markten die voor digitale bloeddrukmeters (250 miljoen euro), digitale thermometers (107 miljoen euro), lichaamsgewicht monitors (233 miljoen euro) en meetapparatuur voor calorie-inname en bewegingsactiviteiten (77 miljoen euro). Producten die gebruik maken van computers en mobiele telefoons groeien sterk, omdat ze niet alleen gegevens opslaan, maar ook kunnen uitwisselen met zorgverleners.
Nieuwste generatie thuiszorg
Met de nieuwste generatie thuiszorgtechnologie is het mogelijk om meer te doen dan alleen ouderen of chronisch zieken in leven houden. Ze biedt ook meer kwaliteit van leven. Bovendien wordt de zorgtechnologie efficiënter en meer gericht op de behoeften van patiënten. De industrie richt zich met name op die onderdelen van de zorg die eenvoudig thuis kunnen plaatsvinden, zoals preventie en monitoring. Voor ziekenhuizen kan dat een ontlasting betekenen omdat de ligduur er korter door kan worden.
Een mogelijkheid daarvoor biedt de Near Field Communicatietechnologie op Japanse mobiele telefoons. Het idee is om hiermee het gemiddelde aantal van 17 ligdagen in een ziekenhuis sterk terug te brengen. Dit kan door via de telefoon medische gegevens van de patiënt thuis te verzamelen. In Japan is dit een veilige manier van gegevensoverdracht, omdat SIM-kaarten eigendom blijven van het telefoonbedrijf. Ze worden alleen aan de gebruiker uitgeleend gedurende de contractperiode. Elke unieke SIM-kaart kan alleen verkregen worden op basis van een identiteitsbewijs.
Bedrijven zoals Philips richten zich op de monitoring van patiënten in hun thuisomgeving door het op afstand bewaken van gezondheidsparameters: analyse en registratie van ademhaling en slaap, medicijninname, bloeddrukmeting, zuurstof- en bloedsuikergehalte in het bloed en hartritmebewaking. Daarnaast krijgt ook ‘event detection’ de aandacht, zoals valdetectie. Dit is onderdeel van de voor het welzijn belangrijke technologische ondersteuning van het zelfstandig blijven wonen. Data analyse en –communicatie vormen een belangrijk onderdeel van deze monitoringapparaten (4). Omron Healthcare ontwikkelde samen met prof. Kazuhiko Kume van de Kumamoto University een slaapmonitor (HSL-101) (5). Deze kan tot op een meter afstand van het bed de slaapbewegingen registreren, zoals ademhaling en omdraaien. Gebruikers krijgen daarmee inzicht in hun aantal uren slaap, slaapomstandigheden en –ritme. Omron heeft bovendien een programma ontwikkeld waarmee gebruikers hun slaappatroon kunnen wijzigen. Tanita heeft ook een slaapmonitor gelanceerd, de Sleepscan SL-501. Omron en Tanita gaan vol voor de Japanse markt voor slaaphulpmiddelen, die op 1,4 miljard euro wordt geschat voor 2012.
Een eenvoudige methode om de slaapkwaliteit te checken wordt geleverd door een smartphone-applicatie van farmaceutisch bedrijf SSP. De gratis app voor Apple’s iPhone, Gussuri-nya, wordt aangeprezen in combinatie met het slaapmiddel Drewell. Net als de slaapmonitor van Omron registreert de iPhone, die naast het hoofdkussen gelegd moet worden, de bewegingen van de slaper via zijn ingebouwde versnellingsmeter (6). Er zijn nog andere slaapmonitors voor smartphone beschikbaar. Sommige zijn gratis beschikbaar, andere kosten een paar honderd yen.
Fig. 1. Gussuri-nya voor de iPhone (bron: ref. 6).
Veel bedrijven bouwen geïntegreerde platforms voor informatieverzameling, -verwerking en communicatie met specialisten in ziekenhuizen. Uiteraard zorgen ze ervoor dat dit conform de geldende protocollen voor het registreren van patiëntengegevens gebeurt. Veelal kunnen deze bedrijven monitoring als eerstelijns-dienstverlening aanbieden en verwijzen ze alleen bij serieuze medische problemen door naar specialisten.
Behalve preventie en monitoring combineren Japanse bedrijven ook andere vormen van medische zorg met thuiszorg. Zo richt Teijin Pharma zich sterk op de kwaliteit van leven door farmaceutische producten te koppelen met thuiszorgproducten. Teijin’s geneesmiddel tegen astma is gekoppeld aan een telemedicine-systeem voor astmapatiënten. Zo zijn ook geneesmiddelen voor gewrichtsaandoeningen gekoppeld met een therapeutisch apparaat dat gebruik maakt van ultrasound. Teijin heeft ook het pad ingeslagen van verdere verbetering van de home healthcare devices door ze lichter, compacter, efficiënter, geruislozer en energiezuiniger te maken. De aanpak van slaapapneu is een goed voorbeeld van de nieuwe manier waarop Teijin nieuwe thuiszorgproducten ontwikkelt. Teijin gebruikt een licentie van een Australisch bedrijf voor de ontwikkeling van een apparaat tegen slaapapneu. Met dit Continuous Positive Airway Pressure apparaat (CPAP) kunnen ook patiënten geholpen worden met een abnormale ademhaling na een hersenstoornis of hartfalen (7).
Robots
Monitoring van patiënten met behulp van robots is een typische Japanse benadering van de medische thuis- en ouderenzorg. Met name technologie-instituten ontwikkelen systemen die het leven van patiënten en ouderen thuis leefbaarder moeten maken. Zo ontwikkelde het Chiba Institute of Technology samen met het Future Robotics Technology Center en Sekisui House een sprekende robot , een graphical user interface (GUI) en een stoel met ingebouwde sensing apparatuur. Hiermee kan de medische conditie van de gebruiker worden geregistreerd door het meten van bloeddruk, lichaamstemperatuur en gewicht en kan verdere informatie worden verkregen door met de patiënt te spreken via de robot. Communicatie via de robot moet gebruikers stimuleren een dagelijks hun conditie te laten meten (8).
Ook dienstverleningsrobots zijn in opkomst. Zo ontwikkeld het bedrijf Tmsuk uit Fukuoka de “Rodem”, een high-tech vierwielige robotscooter. Ouderen kunnen met weinig inspanning in en uit dit voertuig stappen en hoeven daarom minder gebruik maken van verplegers en thuiszorghulp voor vervoer (9) (zie fig. 2).
Fig. 2. Tmsuk’s Rodem (bron ref. 9).
Voor revalidatie en conditietraining zijn bekende ontwikkelingen professor Sankai’s Hybrid Assisted Limb (HAL) en entertainment, bewakings- en sociale robots (10). Van recente datum is het nieuwe Stride Management Assist Device van Honda Motor Corporation. Binnenkort wordt dit apparaat gedemonstreerd in het National Center for Geriatrics and Gerontology (11) (zie fig. 3). Dit apparaat is een hulpmiddel voor mensen met verminderde spierkracht in de benen. “De lichtgewicht ‘loopassistent’ is over de kleding te dragen en werkt als een soort hulpmotor, die helpt bij het optillen en verplaatsen van de benen. Het resultaat is een langere pas, grotere loopsnelheid en toename van de bewegingsvrijheid en zelfstandigheid”, aldus Honda.
Fig. 3 Honda’s stride management assist device (bron: ref. 11).
Nieuwe gemeenschappen voor ouderen
De gemiddelde levensverwachting voor Japanse mannen is tachtig jaar en voor vrouwen zesentachtig jaar. Vergrijzing is met name een onderwerp in de verstedelijkte gebieden zoals Tokio, Osaka, Kanagawa, Aichi, Hokkaido, Saitama en Hogo. De verwachting is dat er een forse verschuivingen zullen optreden. De overheid schat dat er in 2010 twee miljoen Japanners aan dementie leden. In 2030 zullen naar verwachting ‘slechts’ 3,5 miljoen Japanners dement zijn. Dit is maar tien procent van de ouderen in 2030. In 2030 zal vijfenveertig procent alleen wonen en drieëndertig procent nog als getrouwde stellen (12). Veel ouderen leven langer en zijn gezonder. Gemeten naar de snelheid waarmee ouderen wandelen, zijn ouderen van gelijke leeftijd nu elf jaar ‘jonger’ dan ze in de periode 1992 en 2002 waren. Langlopende studies naar veroudering tonen aan, dat zeventig procent van de mannen een geleidelijke neergang in hun self sustainability vertonen vanaf hun 75ste levensjaar, terwijl tien procent zichzelf kan blijven onderhouden tot ver boven de tachtig of negentig. Bij vrouwen liggen deze getallen minder gunstig. Vanaf ongeveer 75 jaar begint negentig procent geleidelijk aan haar zelfstandigheid te verliezen (zie fig. 4).
Fig. 4. Trajectories of indepent living Men/Women (bron: ref. 12).
Professor Hiroko Akiyama leidt uit deze studies een drietal prioriteiten af:
- Probeer het aantal jaren zelfstandig leven te verlengen.
- Creëer een omgeving en gemeenschap waar ouderen oud kunnen worden.
- Versterk en onderhoud de intermenselijke banden.
Met deze prioriteiten voor ogen worden nu nieuwe gemeenschappen ontworpen voor ouderen in 2030. Kwaliteit van leven ontstaat door oplossingen te bieden op de terreinen van sociale participatie, menselijke contacten, huisvesting, gezondheidszorg, vervoer en ICT. Voor deze sociale experimenten zijn twee locaties in Japan gevonden: in Fukui en Kashiwa (Chiba prefectuur). In deze nieuwe gemeenschappen wordt gewerkt aan werkplekken voor een tweede leven en aan huisvesting voor de verschillende levensfasen. Ook alternatieve transportmiddelen voor ouderen krijgen de aandacht.
De ontwerpen worden gemaakt door een samenwerkingsverband van universiteiten, stedelijke overheden, industrie en burgers.
Dit samenwerkingsverband, het U-T Industry Consortium on Gerontology, bestaat uit 48 bedrijven (13).
Bronnen
- Japan’s Pharmaceutical Affairs Law.
- Clinic Innovation Project.
- Healthcare & Medical products (Japan); Japan’s Medical Device Market and Regulatory System, Satoshi Konishi, KHE Consulting, November 30, 2011; Healthcare & Medical Products, export.gov.
- Philips home healthcare.
- Omron’s sleep monitor.
- Gussurinya.
- Teijin’s Evolving Home Health Care Business.
- Home Healthcare System with Robotic Technologies,
- Tmsuk.
- Japanese robotics.
- Honda, stride management assist device.
- Redesigning Communities for Aged Society.
- Ajinomoto, American Family Insurance Company of Columbus, Daikin Industries, Daiwa House Industry, Dentsu, France Telecom, Fujifilm Holdings, Fujitsu Research Institute, Fureal Group Healthcare Partners, Hitachi, House Foods, Japan Broadcasting Corporation (NHK), JTEKT, Kao, Kaiteki Institute (Mitsubishi), Lion, Nestle, Mitsui & Co, Mitsui Fudosan, Mizuho Bank, Nichirei Foods, Nippon Life Insurance, Nippon Oil, Nissan Motor, ORIX Real Estate, P&G Japan, Panasonic, R&D Inc., Seibu Shinkin bank, SECOM, shiseido, Siemens Japan, St. Marguerithe Hospital, Sumitomo, Sumitomo Shoji Research Institute, Taisho Pharmaceutical, Tokyu Corp, UDIT, Urban Renaissance Agency, Yamaha Motor, Yomiuri Shimbun en Zensho Corp. Presentatie: Redesigning communities for aged society, door Prof. Hiroko Akiyama, University of Tokyo, Institute of Gerontology (2011).
