Starters in Japan krijgen steun

Paul op den Brouw, 28 augustus 2014, NOST Tokyo (Innovatie Attaché Netwerk Tokio)

Origineel gepubliceerd op de site van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

Samenvatting

Dankzij de steun van SMRJ, de Japanse overheidsorganisatie voor kleine bedrijven, zijn de afgelopen jaren ruim dertig incubators opgezet voor meer dan 700 startende ondernemers. Behalve financiering zorgt de organisatie voor een ondernemingsomgeving, waarin de starters kunnen groeien tot volwassen bedrijven. Zodat ze zelfstandig hun geld uit de markt kunnen halen. Langs de Tsukuba Express spoorlijn van Akihabara in Tokio tot aan Tsukuba is een wervelende high-tech regio ontstaan. De helft van het overheidsbudget voor R&D wordt hier uitgegeven. Behalve incubators opereren er ook groepen van business angels, zoals TEP, en open innovatie laboratoria, zoals KOIL.

Fig 1. Obstakels voor startende ondernemers in Japan (bron: SMRJ, zie ref. 1).

Inleiding
De Japanse overheid doet jaarlijks een onderzoek onder startende ondernemers en vraagt naar hun motieven en ambities om met hun producten of diensten de markt te veroveren. Ongeveer 30 procent van deze bedrijven richten zich op groei in de markt, terwijl de rest meer hecht aan continuïteit van het bedrijf dan aan groei. Deze laatste bedrijven richten hun activiteiten op de vraag in hun directe omgeving of prefectuur. Minder dan 40 procent denkt aan opereren op de nationale markt en slechts 3 procent aan business buiten Japan. Van de op groei gerichte bedrijven richt 50 procent zich op de nationale markt en 10 procent op de buitenlandse markt. Het Japanse Ministerie van Economische Zaken (METI) en Japanse onderzoekinstituut  voor Kleine Bedrijven JSBRI constateren dat, hoewel het aantal op wereldwijde groei gerichte bedrijven klein is, zij doorgaans meer omzet, meer omzetgroei en personeelsgroei hebben dan bedrijven die zich op de lokale of nationale markt richten. Dit type bedrijf vestigt zich meestal rond Tokio, Kyoto en Osaka.

Bij het starten van een bedrijf spelen er bekende issues, zoals het vinden van kapitaal, het papierwerk rond het oprichten van een bedrijf, het aantrekken van management kennis en know-how, de marketing strategie, het verwerven van inzicht in de eigen markt en sector, het werven van goed personeel, het verbeteren van de toegevoegde waarde van de eigen producten en diensten en de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten (zie fig. 1). In Japan zijn deze issues in de genoemde volgorde voor beide typen van bedrijven ruwweg van gelijke betekenis. Voor bijna 60 procent van beide typen is ‘het aantrekken van kapitaal’ de grootste uitdaging en voor bijna 15 procent  ‘de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten’. Bijna 90 procent van beide typen bedrijven zet eigen financiële middelen in om het bedrijf te starten. Volgens een jaarlijks onderzoek zijn startende ondernemers bereid zelf gemiddeld 17.000 euro in te brengen, terwijl gemiddeld 45.000 euro nodig is om te starten. (1)

Steun aan kleine en startende bedrijven
Via SME Support en SMRJ (Organization for Small and Medium Enterprises and Regional Innovation Japan) ondersteunt de Japanse overheid kleine en startende bedrijven. Deze overheidsorganisatie heeft de afgelopen jaren een speciaal programma ontwikkeld om startende bedrijven aan financiering te helpen. SME Support financiert gecertificeerde instanties met een ongeveer 150 miljoen euro groot programma. Vervolgens kunnen zij de individuele starters subsidie verstrekken. Starters die lokale of regionale markten bedienen kunnen maximaal 15.000 euro krijgen. SMRJ doet meer dan alleen geld verstrekken. De organisatie richt zich op:

1. het opzetten en uitbreiden van de business activiteiten van bedrijven;
2. de ondersteuning van de groei en ontwikkeling van bedrijven ;
3. de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur, zoals bedrijventerreinen;
4. het opzetten van financiële maatregelen voor onvoorziene toekomstige situaties, waar jonge bedrijven mee te maken krijgen.

In de eerste fase zet SMRJ ook incubators op, zet het experts in voor advies, zoekt het R&D- en business partners via matchmaking en laat bedrijven deelnemen in speciale regionale projecten bijvoorbeeld rond grondstoffen afkomstig uit de bos- en landbouw en visserij. In de tweede fase worden deze middelen ook nog ingezet, maar komen daar HRM en management en internationalisering als extra’s bij. In fase drie gaat het om constructies die bedrijven tegen allerlei onvoorziene situaties moeten beschermen, zoals herstructureren van de business, voorkomen van plotseling failliet gaan, bescherming tegen de gevolgen van natuurrampen en dergelijke. In fase vier gaat het om projecten waarbij bedrijven bepaalde voorzieningen delen, zoals gezamenlijk gebruik van bedrijventerreinen, groothandelscomplexen en winkelcentra. (2)

Voor startende bedrijven vervullen business incubators en incubator managers van SMRJ een belangrijke regionale functie. Zij organiseren het netwerk, dat starters nodig hebben om te kunnen ondernemen en groeien. Zij leggen de verbinding met onderzoekers van regionale universiteiten en onderzoeksinstituten en met bestaande bedrijven via joint ventures en business ontwikkeling. Via de incubators regelen de managers ruimte voor bedrijven om zich te vestigen, allerlei lokale diensten zoals managementondersteuning, administratieve, fiscale en juridische ondersteuning. SMRJ speelt een belangrijke rol in het selecteren van bedrijven voor deze incubators, het managen van de incubators, het inzetten van adviesmedewerkers en praktische hulp bij het opzetten van het bedrijf.

Binnen de incubators huisvest SMRJ startende bedrijven in drie verschillende fasen:

1. de pre-incubator fase, waarin het business concept wordt ontwikkeld, de medewerkers worden geworven en de voorbereiding op de nieuwe business activiteiten op gang komt;
2. de hoofd fase, waarin de het nieuwe bedrijf van start gaat en probeert te groeien;
3. de post incubator fase, waarin het bedrijf de operationele business activiteiten continueert en werkt aan een Initial Public Offering (IPO). Het bedrijf maakt dus een gang naar de financiële markt om financiering te verwerven.

SMRJ heeft verspreid over Japan 32 business incubators opgezet in samenwerking met lokale autoriteiten, universiteiten en andere organisaties voor de ontwikkeling van nieuwe bedrijvigheid, regionale ontwikkeling en onderzoek en technische toepassingen. Dit aantal is ongeveer 10 procent van alle business incubators in Japan. Bij elkaar hebben zij ruim 700 bedrijven in portefeuille. Veel startende bedrijven werken jarenlang vanuit een incubator (zie fig.2). (3) Een groot deel van die startende bedrijven opereren binnen de biotechnologie, high-tech systemen of ICT.

De ervaringen van de incubators met startende bedrijven beïnvloeden ook weer de ontwikkeling van nieuwe strategieën voor industriële groei in Japan. Het business model van incubators wordt bovendien nadrukkelijk gevolgd, om het punt in de tijd te ontdekken waarop de constructie- en operationele kosten van de incubator worden overstegen door inkomsten uit belasting van deze nieuwe bedrijven en de inkomsten uit verhuur van ruimte in de incubator aan startende bedrijven. Hoe eerder dit punt bereikt kan worden, des te beter het business model voor steun aan startende bedrijven. Incubator managers worden gezien als verplegers in een ziekenhuis. Zij regelen alles en leggen verbanden over zaken die spelen tussen de productie, onderzoek en financiering. Ze zijn in relatie met autoriteiten aan de ene kant en medewerkers op stafniveau, chef, assistent managers en de manager aan de andere kant. (4)

Fig. 2 Leeftijd van bedrijven in Japanse incubators (bron: SMRJ zie ref. 1).

Langs de Tsukuba Express spoorlijn
De Tsukuba Express (TX) spoorlijn loopt van Tokio’s Akihabara via Kashiwanoha naar de prefecturen Saitama en Chiba. In en langs de eerste zestig kilometer van deze spoorlijn tot aan Tsukuba zijn veel onderzoekers en ondernemers te vinden, die werken bij een aantal top nationale universiteiten, onderzoekinstituten en high-tech bedrijven. In Kashiwanoha zijn de University of Tokyo, de Chiba University (milieu, gezondheid), de Tokyo University of Science en het nationale kankercentrumziekenhuis te vinden. In Tsukuba zijn de University of Tsukuba, het National Institute of Advanced Industrial Technology (AIST), het Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) en het National Institute of Materials Science (NIMS) gevestigd. Ongeveer de helft van het R&D-budget van de overheid wordt in dit gebied uitgegeven. Sinds het jaar 2000 zijn de zestig nationale instituten die Tsukuba rijk is in te delen in hoger onderwijs en training, bouwonderzoek, fysische wetenschappen, engineering research en agri/bio onderzoek en algemene openbare faciliteiten. Verder heeft dit gebied 240 private onderzoeksfaciliteiten, waaronder 70 R&D centra van grote bedrijven. De laatste jaren zijn hier vooral doorbraken bereikt in materiaalonderzoek en fysica. In deze regio bestaat een goede samenwerking tussen industrie en overheid in fundamenteel onderzoek. De samenwerking is grotendeels gericht op veiligheid in relatie met aardbevingen, milieuschade, wegeninfrastructuur, fermentatiewetenschappen, microbiologie en plantengenetica. De stad is bovendien erg internationaal met 3000 buitenlandse studenten uit 90 verschillende landen.

Dit gebied huisvest ook een aantal organisaties, die belangrijk zijn voor startende ondernemingen. In Tsukuba biedt het Tsukuba Center plaats aan 65 bedrijven en de Tsukuba Shigyo Plaza aan 19 bedrijven. In Kashiwanoha heeft de Tokatsu Techno Plaza 38 en de Todai Kashiwa Venture Plaza 14 startende ondernemers. De laatst genoemde ‘plaza’ heeft voornamelijk bedrijven in huis die gericht zijn op materialen, machinerieën en biotechnologie (zie tabel 1) (5).

Tabel 1. De 14 jonge bedrijven die starten vanuit de Todai Kashiwa Venture Plaza (bron ref. 3).

Todai Kashiwa Venture Plaza is met financiële steun van SMRJ en in samenwerking met Tokyo Universiteit opgezet. TX Entrepreneur Partners (TEP) speelt een belangrijke verbindende rol tussen lokale autoriteiten, universiteiten en onderzoekinstituten en SMRJ. (6) De groep heeft twintig business angels en vijftig supporters binnen de organisatie en rond de honderd startende ondernemers. Onlangs werd Kashiwanoha’s Open Innovation Lab (KOIL) geopend. KOIL biedt ruimte aan 200 mensen die werken aan matchmaking, netwerken van bruikbare contactpersonen, discussies, prototypes en presentaties in een open omgeving voor nieuwe innovaties. TEP’s ondersteunende activiteiten hebben de afgelopen jaren geleid tot interessante nieuwe bedrijven, zoals Terra Motors (scooters), Axelspace (nano-satellieten), NS Materials (nanofosfor materialen voor LED devices) en Bi2-Vision (3D video producties). De Kashiwanoha campus met zijn satelliet campus van Tokyo Universiteit, het nieuwe KOIL en de beide plaza’s voor startende bedrijven worden ook steeds meer een springplank voor buitenlandse bedrijven die in Japan de markt op willen. (7) De TX regio staat sterk open voor internationale contacten, het matchen van business partners wereldwijd en voor het huisvesten van startende bedrijven over en weer in incubators in Japan, Europa en specifiek in Nederland.

Bronnen

1. Survey on Business Startups in Japan, Japan Finance Corporation Research Institute (FY2012).
2. SMRJ Incubators.
3. Op basis van een gegevensbestand aangelegd door IA over bedrijven in incubators, 2014.
4. Presentation ‘Business Incubator (BI) and Incubation Manager (IM) in Japan’, SME Support, Japan 2014.
5. Todai Kashiwa venture Plaza Overview, Febr. 2014.
6. TX Entrepreneurs
7. The Tokyo University Kashiwa International office.