Kan Japan zonder kernenergie?

Paul op den Brouw, NOST Tokyo

Origineel gepubliceerd op de site van Agentschap NL.

Samenvatting

Op dit moment zijn slechts 17 van de 54 kerncentrales in Japan operationeel. Toch zitten Tokio en andere regio’s niet zonder stroom. Bedrijven en consumenten blijken 10-15 procent energie te kunnen besparen. Bovendien verleggen bedrijven hun productie naar het weekend. Het is alsof Japan bezig is met een testfase op weg naar een kernenergie-vrije toekomst.

Introductie
In de jaren zeventig gingen de Amerikaanse overheid en het IAEA (1) uit van een gemiddelde levensduur van een kerncentrale van 30 jaar. Later is die limiet verder verhoogd met de komst van nieuwe technologieën, met name computers voor de besturing van de centrale. Tot aan 11/3 sprak men in Japan zelfs van een levensduur van 50 tot 60 jaar. De nummer 1 reactor van de Tsuruga centrale en de nummer 1 van de Mihama centrale in de prefectuur Fukui en de Fukushima Daiichi reactor nummer 1 zijn ondertussen meer dan 40 jaar oud. Tegen het eind van 2011 zijn nog eens 16 centrales minstens 40 jaar oud en tegen 2020 zijn tenminste 17 centrales 30 jaar oud. Alle kerncentrales in Japan ondergaan daarom regelmatig regulier onderhoud.

Onderhoud
Als gevolg van de aardbeving en tsunami zijn sinds 21/3 inclusief Fukushima Daiichi acht elektriciteitcentrales (nucleair + thermisch) in de getroffen gebieden stil gelegd. Gezamenlijk konden zij bijna 22 GW produceren. Voor een deel lagen deze centrales al stil vanwege het reguliere onderhoud. Vanuit een drietal centrales wordt ter compensatie 5,6 GW ontvangen. In mei was de verwachting dan ook dat Japan tijdens de zomer een extra tekort van 10 GW tegemoet ging (zie tabel 1).

Tabel 1. Kerncentrales die stil gelegd zijn als gevolg van de aardbeving (inclusief die voor regulier onderhoud).

Op dit moment (augustus 2011) ligt tweederde van de Japanse kerncentrales stil voor onderhoud en inspectie en als gevolg van de aardbeving en tsunami. Tegelijkertijd stijgen de zomerse temperaturen ver boven de 30 graden Celsius zonder dat in Tokio de stroom uitvalt. In feite doorloopt Japan nu al een soort testfase op weg naar minder kernenergie. Met slechts 17 van de 54 centrales in werking lijkt de situatie houdbaar.
Een van de redenen dat de lichten in Tokio nog niet zijn gedoofd is de massale energiebesparingsactie die op gang gekomen is. Airconditioners die normaal hoog staan, staan nu op 26 graden. Bedrijven werken ook minder over zonder een forse aanslag op de productiviteit en brengen daardoor het aantal uren dat er gekoeld moet worden sterk terug. Sommige bedrijven hebben hun productieactiviteiten deels verlegd naar het weekend om piekbelasting te voorkomen.

Het elektriciteitsbedrijf TEPCO, dat Tokio en omgeving bedient, is tot nu toe in staat om redelijk comfortabel tegemoet te komen aan de behoefte aan stroom. De opwekkingscapaciteit is terug gevallen van 64.000 MW voor 11/3 naar 54.600 MW na 11/3 (piek in juli t/m september). Tegelijkertijd is de vraag naar stroom in het gebied van Tokio met 10-20 procent terug gelopen naar 49.000 MW. Tot nu toe voorkwam dit “rolling blackouts” in Tokio. Bijkomende factor is dat TEPCO meer capaciteit heeft dan het nodig heeft. TEPCO heeft verschillende thermische centrales in de mottenballen en maakt weinig gebruik van zijn beschikbare waterkrachtcentrales. Kernstroom vertegenwoordigde vorig jaar 30 procent van TEPCO’s stroomleverantie, maar slechts 20 procent van zijn geïnstalleerde capaciteit. Ook Tohoku Electric Power gaf in juli aan dat blackouts gedurende zomer waarschijnlijk vermeden kunnen worden (2).

Op korte termijn speelt in ieder geval dat voor mei 2012 alle kerncentrales worden stil gelegd voor onderhoud. Het opnieuw opstarten kan een probleem worden. Gezien de publieke opinie hebben locale politici weinig animo om nieuwe vergunningen af te geven. In juli kondigde premier Kan dan ook aan dat er extra stress tests zouden worden uitgevoerd alvorens de centrales weer op te starten. Kan kwam daarmee in het politieke vaarwater van METI (Ministry of Economy, Trade & Industry). Minister Kaieda wilde de centrales zo snel mogelijk weer starten.

Na veel vertraging heeft ondertussen Hokkaido gouverneur, Harumi Takahashi, officieel haar goedkeuring gegeven voor het weer opstarten van reactor nr. 3 van de Tomari kerncentrale na de reguliere inspectie. Vooralsnog is dit de enige kerncentrale die weer is gestart. Als dit de enige centrale blijft wordt Japan vanzelf kernenergie vrij (3). Wanneer Japan wel de bestaande centrales na onderhoud laat opstarten, maar vanaf heden geen nieuwe kerncentrales toestaat, is Japan in 2050 vrij van kernenergie, rekening houdend met het feit dat de meerderheid van de centrales het einde van hun geplande levensduur naderen.

Industrie niet enthousiast
De industrie geeft aan dat wanneer Japan zou omschakelen van kernenergie naar alternatieven dat dan een bedrag van $ 37 miljard aan extra kolen en LNG nodig is. Deze kosten zouden moeten worden doorberekend aan de klanten. Bovendien zou Japan’s CO2 uitstoot stijgen, waardoor bedrijven worden gedwongen meer CO2 credits te kopen. Voorstanders van kernenergie zeggen dat kernenergie met een prijs van 5-7 yen per kWh, vergeleken met 12-20 yen per kWh voor geothermisch en 47 yen per kWh voor zonnestroom veel goedkoper is. In deze vergelijking worden voor kernenergie echter verschillende kosten niet meegenomen zoals die van forse subsidies aan gemeenten waar kerncentrales worden gebouwd, die van opslag van gebruikte brandstof en die voor het opruimen van de Fukushima kernramp.

Bovendien kan hernieuwbare energie goedkoper zijn dan nu wanneer het op grotere schaal wordt geproduceerd (vergelijk Duitsland met 18 procent hernieuwbare energie en Japan met ongeveer 1,3 procent). Japan’ss feed-in-tariff voor niet conventionele energie is tot nu toe gelimiteerd zodat er een weinig stimulerende werking van uitgaat op de groei van hernieuwbare energie. Sommigen voeren aan dat Japans geografie weinig geschikt is voor hernieuwbare energie. Er zijn weinig locaties voor wind- en zonne-energie, door het bergachtige karakter van Japan. Echter op zee is windenergie nog niet toegepast. Bovendien heeft Japan voor geothermisch en golfenergie wel een goede potentie met resp. een 3de en 6de wereldwijde positie.

Wel is het zo dat de Japanse industrie al tweemaal zo veel betaalt voor energie als concurrenten in China en Zuid-Korea. Zonder kernenergie vreest men dat Japanse bedrijven sneller naar het buitenland zullen vertrekken. Japan zou ook niet graag zijn nucleaire kennis en know-how zien verdampen.

Het ziet er dus naar uit dat het niet eenvoudig is om op korte termijn met kernenergie te stoppen. Bovendien hebben reactoren jaren nodig om af te koelen en vervolgens stil gelegd te worden. Daarna duurt het nog jaren om reactoren definitief te sluiten. Behalve tijd en kosten zijn er volgens deskundigen nog twee obstakels die verhinderen dat de overheid zonder kernenergie kan. Een van de redenen is dat Japan ondertussen in hoge mate afhankelijk is van de industriële en andere activiteiten rond kernenergie en niet zo maar zonder alternatieven kan stoppen. De tweede reden is dat tot voor kort kernenergie ruime steun kreeg in opiniepeilingen, hoewel dat de laatste tijd aan het veranderen is.

Geleidelijke vermindering van kernenergie door verdere energiebesparing lijkt een meer haalbare optie. Besparing aan de vraagzijde door consumenten en bedrijven heeft zoals beschreven al enorme effecten op de behoefte aan stroom. Efficiëntie aan de aanbodzijde door introductie van smart grid technologieën leidt tot minder verlies bij transport van elektriciteit mede door locale opwekking, opslag en gebruik. De elektrische auto kan hierin een belangrijke rol gaan spelen. Het wordt interessant om te zien hoe het interim rapport over het toekomstige energiebeleid de nieuwe doelstellingen gaat realiseren.

Bronnen

1. IAEA = International Atomic Energy Agency.
2. Tohoku no need for blackouts: http://www.houseofjapan.com/local/tohoku-no-need-for-rolling-blackouts.
3. Nikkei Aug. 12, 2011: http://e.nikkei.com/e/ac/TNKS/Nni20110812D11NY119.htm?NS-query=%26quot%3Bnuclear energy%26quot%3B.