Paul op den Brouw, NOST Tokyo
Origineel gepubliceerd op de site van Agentschap NL.
Samenvatting
Voorafgaand aan trials met nieuwe geneesmiddelen tegen de ziekte van Alzheimer zal een klinische studie van 600 personen plaatsvinden. Dit onderzoek moet een complete set van biomarkers opleveren, die de ontwikkeling van de ziekte kan aantonen en voorspellen.
Inleiding
In het stadje Nakajima in de gemeente Nanao in de prefectuur Ishikawa ten noordwesten van Tokyo is één op de drie inwoners boven de 65 jaar. Elke week gaat een groep ouderen naar het lokale kantoor van Yokogawa Electric Corp. in het vlakbij gelegen Kanazawa. Daar nemen zij deel aan een grootschalige klinische studie van de ziekte van Alzheimer. Met behulp van magnetoencefalografische (MEG) apparatuur, dat door dit bedrijf ontwikkeld is, worden beelden gemaakt van de hersenen van deze ouderen. Met een set van 160 sensoren trachten de onderzoekers de minuscule magnetische velden die de hersenen genereren te detecteren. Hiermee hopen professor Masahito Yamada en zijn collega’s van de Graduate School of the Medical Science Department of Neurology and Neurobiology of Aging van de Kanazawa Universiteit de veranderingen in de hersenen bij deze ziekte met grote nauwkeurigheid te volgen.
Samen met kanker behoort de ziekte van Alzheimer met andere vormen van seniele dementie tot de grootste nog onopgeloste medische problemen van deze tijd. Naar verwachting zal in 2050 39,6 procent van de Japanse bevolking ouder zijn dan 65 jaar. Het ontwikkelen van nieuwe diagnostiek en behandelingsmethoden van Alzheimer’s (disease) heeft daarom in Japan een enorme vlucht genomen. Alzheimer’s wordt als meest voorkomende vorm van seniele dementie gekoppeld aan de opbouw van het eiwit beta-amyloide in de hersenen. Nog steeds is niet geheel duidelijk of er een correlatie is tussen de opbouw van dit eiwit en het begin van de ziekte. De MEG-studies moeten aantonen of er een verband te leggen valt tussen het begin van de ziekte en veranderingen in de hersenen. Wanneer het verband kan worden aangetoond dan kan gewerkt worden aan preventie en behandeling, aldus professor Yamada (1).
J-ADNI
Ook in internationaal verband doet Japan aan grootschalige klinische studies van dementie. Een van deze studies betreft het Alzheimer’s Disease Neuroimaging Initiative (ADNI). In dit project worden verschillende diagnostische beeldtechnieken gebruikt om de overgang van “normale” naar door Alzheimer’s aangetaste hersenen te detecteren. Ongeveer 40 medische instituten, waaronder het ziekenhuis dat verbonden is aan Tokyo universiteit, nemen deel aan het Japanse ADNI. In J-ADNI zullen in totaal 600 personen worden onderzocht en gevolgd. Tot de groepen te onderzoeken personen behoren mensen met de ziekte (150), mensen met relatief milde cognitieve beperkingen (300) en gezonde personen (150). Gegevens over hersenvolume, glucosemetabolisme, als indicator van hersenactiviteit, en de opbouw van beta-amyloide worden verzameld met MRI (2) en FDG-PET (3) . Verder worden ook bloed-, DNA- en hersenvloeistofmonsters verzameld. Volgens professor Takeshi Iwatsubo is dit de eerste grootschalige klinische studie van dit type. Professor Iwatsubo is verbonden aan de Graduate School of Medecine Department of Neuropathology van de Universiteit van Tokio.
Doorgaans begint de aggregatie van beta-amyloide voor dat de symptomen van Alzheimer’s duidelijk worden. Een variant van dit eiwit, het beta-amyloide-42, begint relatief vroeg samen te klonteren. Dit eiwit bevindt zich normaal in opgeloste vorm in de vloeistof die de hersenen omringt. Op het moment dat het zich gaat aggregeren neemt ook de opgeloste concentratie van het eiwit in de hersenvloeistof af. Wanneer deze afname gemeten kan worden zou een vroege diagnose gesteld kunnen worden, ver voordat de symptomen gaan ontstaan, aldus professor Iwatsubo. Omdat het klinisch onderzoek in de VS op dezelfde wijze is georganiseerd, hoopt Iwatsubo hiermee een wereldwijd toepasbare evaluatiemethode te kunnen ontwikkelen.
Deze studie vindt plaats tegen de achtergrond van klinische trials die binnenkort met nieuwe geneesmiddelen tegen Alzheimer’s starten. Alvorens met het testen te beginnen is het nuttig om een complete set van surrogaat biomarkers te hebben, die de voortgang van de ziekte kunnen aantonen en voorspellen. De onderzoekers zijn vooral geïnteresseerd in de overgang van milde cognitieve symptomen naar Alzheimer’s.
J-ADNI wordt uitgevoerd met financiële steun van de Japanse overheid – NEDO (4) en MHLW(5) – en van een aantal farmaceutische bedrijven: J-ISAB, Astellas, Bristol-Meyers Squibb, Daiichi Sankyo, Dainippon-Sumitomo, Eisai, Eli-Lilly, Merck-Banyu, Pfizer, Shionogo, Takeda, Tanabe-Mitsubishi (zie figuur 1 voor de organisatie van J-ADNI). De studie zal vijf jaar in beslag nemen van 2008-2014 (6).
Figuur 1. Organisatie van J-ADNI. Bron: http://www.j-adni.org/e2.html.
Vroege diagnose
Maarniet alleen internationaal wil men biologische markers voor dementie blijven ontwikkelen. Het Disaster Medical Center, onderdeel van de National Hospital Organization, geeft leiding aan een samenwerkingsverband met regionale medische instellingen, dat zich richt op de ontwikkeling van vroege diagnosemethoden voor Alzheimer’s. Een van de methoden is de detectie van de vermindering van de doorbloeding van de hersenen. Hoewel er in Japan een systeem is om dat te meten, zijn er maar weinig artsen voldoende getraind om de meetresultaten te interpreteren. Samen met Fujifilm heeft het centrum een diagnosesysteem op afstand ontwikkeld. Hiermee wordt nu samen met het International Medical Center van de Saitama Medical University artsen de interpretatie van doorbloedingspatronen van de hersenen onderwezen. Zodoende gaat de diagnosestelling geleidelijk over van de huisdokter naar de specialisten in dit soort centra.
Bronnen
1. The Nikkei Weekley, May 9, 2011.
2. Magnetic Resonance Imaging (MRI).
3. 2-fluordeoxy-D-glucose positron emission tomography (FDG-PET). FDG is het biologisch actieve molecuul dat als tracer wordt gebruikt voor het maken van PET-afbeeldingen.
4. NEDO = New Energy and Industrial Development Organization.
5. MHLW = Ministry of Health, Labor and Welfare.
6. Japanese ADNI-project: http://www.j-adni.org/etop.html.
