Mihoko Ishii, NOST Tokyo
Origineel gepubliceerd op de site van Agentschap NL.
Samenvatting
Ruimtevaart wordt een deel van ons dagelijks leven. Dat geldt zeker in Japan, waar een verschuiving plaatsvindt van technologie- naar maatschappijgedreven ruimtevaart. Het land, één van de koplopers in de ruimtevaartsector, richtte zich tot voor kort voornamelijk op grote demonstratiesatellieten met veel nieuwe technologie. Overheid en ruimtevaartsector staan nu op het punt de opgebouwde kennis en technologie in te zetten ter verbetering van de levenskwaliteit.
Japan is bekend om zijn kwalitatief hoogstaande ruimtevaarttechnologie. De raketten HII-A en HII-B, de aardobservatiesatelliet Advanced Land Observing Satellite “Daichi” (ALOS), ruimtesonde “Hayabusa” (MUSES-C) en het laboratorium “Kibo” op het International Space Station (ISS) zijn de paradepaardje van het Japans ruimtevaartagentschap Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA). Grote bedrijven in de ruimtevaartsector zoals Mitsubishi Heavy Industries, IHI, NEC en Mitsubishi Electric ontwerpen de onderdelen van raketten en satellieten. In totaal bedraagt de omzet ongeveer drie miljard euro per jaar. Doordat het leeuwendeel van de ruimtevaartsystemen gefinancierd worden vanuit publieke middelen en dankzij de hoge onderzoekskosten in de ruimtevaartsector is er steeds meer maatschappelijke vraag naar downstream-activiteiten: sensoren en satellieten en raketprojecten met downstream-doelstellingen.
Downstream satelliet
De downstream-ruimtevaartsector groeit dan ook gestaag. Mensen profiteren steeds meer van op ruimtevaart gebaseerde technologieën. IT-ontwikkelingen maakten commerciële projecten mogelijk. Deze betreffen verzending van tv- en communicatiesignalen, autonavigatie, scheepvaart- en luchtvaartveiligheid en weerberichten. Deze markt heeft een totale omzet van ongeveer tachtig miljard euro per jaar. Voor commerciële projecten wordt op dit moment maar één Japanse satelliet gebruikt, waar Japan meer groeimogelijkheden in ziet. Het land wil dit op basis van gebruikersbehoefte en met zicht op commercialisering veranderen. Betere onderlinge communicatie en een gezamenlijke strategie van de sector zullen hiervoor belangrijk zijn.
Een satellietsysteem ontwerpen is complex. Het proces van ontwerp en bouw tot lancering duurt soms wel tien jaar. De rol van de overheid is groot. Continuïteit en toegankelijkheid zijn vereist voor de stabiliteit van een operationeel systeem.
De Strategic Headquarters for Space Policy (SHSP) moet de wensen van verschillende gebruikers uit de ruimtevaartsector verzamelen en ondersteuning geven aan focusprojecten. Onder directe leiding van de Ruimtevaartminister zal dit orgaan centrale aandacht gaan geven aan het gebruik van de verschillende satellietsystemen. Doel: uitbreiding van de downstream-sector en Japan nog beter profileren als hightech-ruimtevaartland. Dit vraagt om een behoeftegestuurde, doelmatige strategie.
Ruimtevaart programma’s
SHSP formuleerde in 2009 het basic plan for space policy, een vijfjarenplan voor de periode 2009-2014 met een blik op 2019. Dit plan streeft naar een hogere levenskwaliteit in Japan en het bijdragen aan de rest van de wereld. Aandacht gaat uit naar het gebruik van verschillende satellietsystemen voor de publieke veiligheid. Ook worden deze systemen ingezet voor de rampenbestrijding in de Aziatische landen en als een hulpmiddel voor Space Diplomacy. Samen met VS, Rusland, Europa en Canada neemt Japan als enige Aziatisch land deel aan het International Space Station (ISS) waar onder meer nieuwe medicijnen en kleine medische instrumenten worden ontwikkeld. Het milieu op aarde en in de ruimte staat ook hoog op de prioriteitenlijst.
Japan heeft de behoeften rond de thema’s geanalyseerd en de volgende negen programma’s geformuleerd voor het meest effectieve gebruik van de verschillende ruimtevaartsystemen:
A. Bijdrage leveren aan Azië via land- en water observatie satellietsystemen,
B. Aard- en milieuobservatie en weersatellietsystemen,
C. Geavanceerde telecommunicatie satellietsystemen,
D. Plaatsbepalingssatellietsystemen,
E. Satellietsysteem voor veiligheidspolitieke doelen,
F. Sterrenkunde en ruimteonderzoek,
G. Bemande ruimtevaart activiteiten,
H. Zonne-energie uit de ruimte,
I. Nanosatellieten.
Het is opvallend dat zes van de negen focusgebieden activiteiten betreft voor een betere samenleving. Voor elk focusgebied heeft Japan een R&D-vijfjarenplan opgesteld met een vooruitzicht op het komend tien jaar (Tabel 1). Hieruit is ook af te lezen dat de maatschappelijke behoeften centraal staan. De verschillende satellieten worden in series gelanceerd. De hele serie moet een hoge kwaliteit, continuïteit en stabiliteit van het ruimtevaartsysteem garanderen. Ook is er een trend om meer kleinere satellieten te lanceren en ze te combineren met grote satellieten. Er is ongeveer drie miljard euro nodig om alle genoemde satellieten te ontwikkelen.
Tabel 1: vijfjarenplan voor ontwikkeling en het gebruik van satellieten en andere activa (vooruitblik naar komende tien jaar) [1]
Speciale aandacht voor publieke downstream applicaties
Ruimtevaart wordt gezien als een belangrijke sector voor de groei van Japan en staat in de New Growth Strategy 2011 als prioriteitsgebied vermeld. Ook in de ‘speciale begroting voor een welvarend Japan’ van eind 2010 wordt ruimtevaart genoemd. Hierin gaat specifiek aandacht uit naar het opbouwen van een platform voor het gebruik van satellietgegevens en de planning voor de vervolgsatellieten van de plaatsbepalingssatelliet “Michibiki” (QZSS). Beide strategieën zullen bepalend zijn voor het realiseren van een aantrekkelijker Japan.
Japan wil een virtuele database ontwerpen, waarin gegevens via internet op te slaan of te halen zijn (Figuur 1). De satellietgegevens moeten een format hebben dat samen met andere geomatica-gegevens gebruikt kan worden. Dit platform moet ook bijdragen aan snelle, doeltreffende crisisbeheersing en de beveiliging van Azië. Ook zullen de multidisciplinaire gegevens gebruikt kunnen worden voor nieuwe landbouwapplicaties of een beter inzicht op ontbossing, watermanagement en andere milieuvragen. Het plan is om dit platform klaar te hebben in 2012.
Figuur 1: Ideaalbeeld van een platform voor verschillende satellietgegevens [2]
Naast het opbouwen van een platform wil Japan verder met de planning van het plaatsbepalingssatellietsysteem QZSS. “Michibiki”, de eerste van de drie QZSS satellieten ging vorig jaar de ruimte in en verkeert nu in de laatste testfase. QZSS zal dienen voor een brede set van applicaties in thema’s zoals rampenbestrijding, beveiliging, verkeersveiligheid/ITS, automatisering van voertuigen en toerisme. De complete QZSS maakt het samen met de Amerikaanse GPS mogelijk om de plaats nauwkeurig te bepalen in het leeuwendeel van Azië en Oceanië.
Internationaal met totaalpakketten
Een van de focusthema’s is het leveren van een bijdrage aan Azië. De meeste Aziatische ontwikkelingslanden hebben zelf nog geen satelliettechnologie. Ook hebben ze meestal nog geen infrastructuur voor het gebruiken van satellietgegevens. Japan wil voor deze landen een ‘ruimtevaartpakket’ ontwerpen en verkopen. Het gaat hier om ontwerp, bouw en lancering van de satelliet, ontwikkelen van een infrastructuur inclusief het grondstation en het trainen van de nodige specialisten. Het verkopen van een dergelijk totaalpakket zal de Japanse upstream-sector een nieuwe impuls geven.
Maatschappelijke behoeften staan centraal, maar Japan schenkt toch ook aandacht aan de grote vraag: ‘hoe is het zonnestelsel ontstaan’. Vorig jaar keerde ruimtesonde “Hayabusa” (MUSES-C) terug naar de aarde met stofdeeltjes van een ander hemellichaam dan de maan. Japan is al bezig met de volgende generatie Hayabusa, de “Hayabusa-2”. De planning is om in 2014 af te reizen naar een andere koolstofrijke planetoïde.
Conclusie
De volgende generatie satellieten zoals ALOS-2 en GCOM-W en -C is bijna klaar voor lancering. De behoeften van de maatschappelijke gebruikers zijn vroegtijdig meegenomen. Wat zal het voor ons betekenen als het platform voor het gebruik van satellietgegevens klaar is?
Bronnen
1. Basic Plan for Space Policy : www.kantei.go.jp/jp/singi/utyuu/keikaku.html
2. Speciale begroting voor een welvarend Japan”: www.kantei.go.jp/jp/singi/utyuu/yosan/h23/sankou.html
3. Strategic Headquarters for Space Policy: www.kantei.go.jp/jp/singi/utyuu/index.html
4. Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA): www.jaxa.jp/index_e.html
5. The Society of Japanese Aerospace Companies (SJAC): www.sjac.or.jp/en_index.html
